ต้นกำเนิดของตรีวิษและกิเลสแรก

ตรีวิษ (สันสกฤต: triviṣa ; ทิเบต: duggsum ) หรืออกุศลมูล (สันสกฤต: akuśala-mula ; Pāli: akusala-mūla ) หมายถึงรากกิเลสทั้งสามของสภาวะจิตที่ก่อให้เกิดสภาวะจิตอื่น ๆ หรือกิเลสนั่นเอง กิเลศทำให้จิตใจขุ่นมัวทำให้เกิดการกระทำที่เป็นอันตราย นักปราชญ์และนักบวชเข้าใจมานานแล้วถึงพลังทำลายล้างของรากกิเลสทั้งสามนี้ ซึ่งทำให้เกิดกิเลศเพิ่มเติมขึ้นมา 

กิเลสหลักสามประการหรือพิษทางจิต ได้แก่ :

• โมหะ (ความหลง, ความสับสน)
• ราคะ (ความโลภ ความยึดติดในกามราคะ)
• โทสะ (ความเกลียดชัง)

กิเลสทั้งสามนี้เป็นข้อบกพร่องสามประการที่ทุกคนมีมาแต่กำเนิด กิเลสทั้งสามถือเป็นรากของตัณหาและเป็นส่วนที่ก่อให้เกิดทุกข์ ความเจ็บปวด และแม้แต่ความตาย ซึ่งถือว่าเป็นแก่นแท้ของพุทธศาสนา

วงจรของกิเลสและตัณหาที่อธิบายไว้ในพระคัมภีร์

พระคัมภีร์อธิบายความเข้าใจอย่างเดียวกันนี้เกี่ยวกับความอยากที่นำไปสู่บาปและความตาย เจมส์ผู้เป็นน้องชายของพระเยซูคริสต์ได้เขียนไว้ในหนังสือของเขาว่า

¹⁴ ทว่า แต่ละคนถูกยั่วยุได้ ในเวลาที่เขาติดกับดักแรงกิเลสของตัวเอง ¹⁵ เมื่อกิเลสเกิดขึ้นแล้ว บาปก็เกิดตามไปด้วย เมื่อบาปเติบใหญ่เต็มที่แล้ว ก็นำไปสู่ความตาย

เจมส์ 1:14-15

เจมส์ยังได้อธิบายต่ออีกว่า วัฏจักรเดียวกันนี้ที่เราทุกคนประสบ ความต้องการหรือตัณหาที่ชั่วร้ายเกิดขึ้นก่อนและนำไปสู่บาปหรือการกระทำที่เป็นอันตราย และนำไปสู่ความตายในที่สุด

ต้นกำเนิดของกิเลสและตัณหา

สติปัฏฐานอย่างหนึ่งในพระพุทธศาสนาคือ ปฏิจจสมุปบาท ว่าเหตุทั้งหลายนั้นเกิดขึ้นจากเหตุครั้งก่อน ดังนั้นสิ่งที่ทำให้เกิดเหตุนี้ในทุกวันนี้ เป็นสิ่งที่เราทุกคนพบว่าตัวเองอยู่ในเงื้อมมือของสภาพจิตใจที่ทำลายล้างเหล่านี้ ซึ่งนำไปสู่ความอยาก การกระทำที่ชั่วร้าย และความตาย

เหตุบางอย่างเกิดขึ้นเพียงเพราะเป็นผลมาจากกฎทางกายภาพที่เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง แรงโน้มถ่วงเป็นกฎอย่างหนึ่งที่อธิบายให้เราเห็นในแง่ของการเคลื่อนที่ของวัตถุโดยกฎต่อเนื่อง ปรากฏการณ์อื่น ๆ เกิดขึ้นจากเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ก่อนหน้านี้ ตัวอย่างเช่นเราได้สำรวจพระพุทธรูปที่งดงามที่มีอยู่ทั่วเอเชียในปัจจุบัน ทำไมสิ่งเหล่านี้ถึงมีอยู่ในปัจจุบัน มีอยู่เพราะศิลปินและช่างฝีมือบางคนสร้างมันขึ้นมาในอดีต และศิลปินเหล่านี้ตั้งใจสร้างมันขึ้นมาเพราะมรดกของพระพุทธเจ้าโคตมะที่อาศัยและสั่งสอนมาก่อน เหตุการณ์และชีวิตของพระพุทธเจ้าในประวัติศาสตร์อธิบายว่าทำไมเราจึงพบเห็นพระพุทธรูปที่ยังคงมีอยู่จนทุกวันนี้

…จากพระคัมภีร์

ในทำนองเดียวกัน พระคัมภีร์อธิบายว่าเหตุผลที่เราประสบกับเหตุของตรีวิษ และผลลัพธ์อื่นๆ ของกิเลสนั้นเป็นผลมาจากเหตุการณ์ที่น่าสลดใจในตอนต้นของประวัติศาสตร์ เราได้เห็นแล้วว่าพระเจ้านั้นทรงสร้างมนุษย์ตามพระฉายาของพระองค์อย่างไร และทำให้เขามีทางเลือกอย่างเสรี เนื่องจากพระองค์ทรงต้องการให้มนุษย์รักพระองค์อย่างเชื่อฟังและเป็นอิสระ พระเจ้าจึงทรงทดสอบความรักและการเชื่อฟังนี้ต่อหน้ามนุษย์ พระคัมภีร์เล่าว่า:

¹⁵ พระผู้เป็นเจ้า องค์พระเจ้าได้ให้มนุษย์ผู้นั้นอาศัยอยู่ในสวนเอเดน เพื่อทำไร่และดูแลรักษาสวน ¹⁶ แล้วพระผู้เป็นเจ้า องค์พระเจ้าก็ได้สั่งมนุษย์นั้นว่า “เจ้ากินผลจากต้นไม้ทุกต้นในสวนได้โดยไม่ต้องลังเลใจ ¹⁷ แต่จงอย่ากินผลจากต้นไม้แห่งความรู้ในสิ่งดีและชั่ว เพราะในวันที่เจ้ากิน เจ้าจะต้องตายอย่างแน่นอน”

ปฐมกาล 2:15-17

พระเจ้ายังทรงสร้างจักรวาลทางกายภาพให้เป็นสถูปที่มีวิญญาณที่ทรงพลังจำนวนมาก จิตวิญญาณที่สร้างสรรค์ที่สุด เพราะอำนาจอันยิ่งใหญ่และความงามของเขาทำให้กลายเป็นคนเย่อหยิ่ง เขาเลือกที่จะต่อต้านพระเจ้า และกลายเป็นปฏิปักษ์หรือปีศาจต่อพระเจ้า ปีศาจวางแผนที่จะทำลายความสมดุลในจักรวาล เขาพยายามล่อลวงมนุษย์กลุ่มแรกให้ไม่เชื่อฟังพระเจ้าด้วยพลังของเขาเอง เขาสามารถควบคุมหรือครอบครองสิ่งมีชีวิตใดๆ ก็ได้ เขาควบคุมงูตามบันทึกของชาวฮีบรูโบราณ

พิษแรกเริ่ม… ราคะและโมหะ

¹ งูนั้นเจ้าเล่ห์กว่าสัตว์ป่าอื่นที่อยู่ในสวนที่พระผู้เป็นเจ้า องค์พระเจ้าได้สร้างไว้

งูพูดกับหญิงนั้นว่า “จริงหรือที่พระเจ้าพูดว่า ‘อย่ากินผลไม้ที่มาจากต้นไม้ใดๆ ในสวน’” ² หญิงนั้นจึงพูดกับงูว่า “เรากินผลจากต้นไม้ทั้งหลายในสวนได้ ³ แต่ต้นที่อยู่กลางสวน พระเจ้ากล่าวว่า ‘เจ้าอย่ากินผลจากต้นนั้น และอย่าแตะต้องมันด้วย มิฉะนั้นเจ้าจะตาย’” ⁴ แต่งูพูดกับหญิงนั้นว่า “เจ้าจะไม่ตายหรอก ⁵ พระเจ้าทราบว่าวันใดที่พวกเจ้ากินผลไม้จากต้นนั้นแล้ว ตาของพวกเจ้าจะมองเห็นความเป็นจริง และเจ้าจะเป็นเหมือนกับพระเจ้า คือรู้ว่าสิ่งใดดีสิ่งใดชั่ว” ⁶ เมื่อหญิงนั้นเห็นว่าผลจากต้นนั้นกินเป็นอาหารได้ แถมยังดูน่ากิน และเป็นต้นที่ชวนให้อยากได้ เพื่อทำให้ตนฉลาดรอบรู้ นางจึงเด็ดผลจากต้นนั้นกิน แล้วนำไปให้สามี และเขาก็กิน

ปฐมกาล 3:1-6

เราเห็นจุดเริ่มต้นของตรีวิษได้ที่นี่ ต้นไม้ต้องห้ามคือ:

• ‘เหมาะสำหรับเป็นอาหาร’
• ‘ชะโลมสายตา’
• ‘ปรารถนาให้เกิดปัญญา’

ความกระหายสองอย่างแรกคือราคะหรือความยึดติดในกาม ‘ปัญญา’ ที่นำเสนอสร้างภาพลวงตาว่าพวกเขาสามารถเป็น ‘เหมือนพระเจ้า รู้ผิดชอบชั่วดี’ แต่นั่นเป็นเพียงโมหะหรือความหลง 

ดังนั้นมนุษย์กลุ่มแรกจึงล้มเหลวในการหักห้ามใจ ไม่เชื่อฟังพระเจ้า และมันยังดำเนินต่อไป

…นำไปสู่โทสะ

⁷ ครั้นแล้วตาของคนทั้งสองก็เห็นความเป็นจริง เห็นว่ากายของตัวเองเปลือยอยู่ จึงนำใบมะเดื่อมากลัดโยงเข้าด้วยกันไว้ที่เอวเพื่อปกปิดร่างของตน

⁸ แล้วสองคนได้ยินเสียงย่างเท้าของพระผู้เป็นเจ้า องค์พระเจ้าในสวน ขณะที่สายลมกำลังพัดผ่านในเย็นวันนั้น ชายผู้นั้นกับภรรยาพากันซ่อนตัวในหมู่ต้นไม้ในสวน ไม่ให้พระองค์เห็นตัว

ปฐมกาล 3:7-8

ในการฝืนกฏนี้ทำให้ธรรมชาติของชายและหญิงเปลี่ยนไป ความสัมพันธ์ของพวกเขาได้เปลี่ยนไปเพราะตอนนี้พวกเขารู้สึกอับอายที่ต้องเปลือยกายต่อหน้าคนอื่น และเมื่อพระเจ้าผู้เป็นเพื่อนของพวกเขาเสด็จมาสถิตกับพวกเขาตามปกติ พวกเขาก็ ‘ซ่อนตัว’  โทสะหรือความเกลียดชังก็ได้แสดงให้เห็นออกมา ในการสูญเสียความบริสุทธิ์ซึ่งกันและกันและการซ่อนตัวจากเพื่อนเก่าของพวกเขา – คือพระเจ้าเป็นผู้สร้าง:

⁹ แต่พระผู้เป็นเจ้า องค์พระเจ้าเรียกหาเขาโดยกล่าวว่า “เจ้าอยู่ไหน” ¹⁰ เขาพูดว่า “ข้าพเจ้าได้ยินเสียงพระองค์ในสวน และข้าพเจ้ากลัว เพราะว่ากายของข้าพเจ้าเปลือย ข้าพเจ้าจึงซ่อนตัวอยู่” ¹¹ พระองค์กล่าวว่า “ใครบอกเจ้าว่ากายของเจ้าเปลือย เจ้ากินผลไม้จากต้นไม้ที่เราสั่งห้ามใช่ไหม” ¹² ชายนั้นพูดว่า “หญิงที่พระองค์มอบให้เพื่ออยู่กับข้าพเจ้า เอาผลจากต้นไม้มาให้ข้าพเจ้า ข้าพเจ้าก็รับประทาน” ¹³ แล้วพระผู้เป็นเจ้า องค์พระเจ้าจึงกล่าวกับหญิงนั้นว่า “เจ้าทำอะไรลงไป” หญิงผู้นั้นพูดว่า “งูตัวนั้นลวงหลอกข้าพเจ้า ข้าพเจ้าจึงรับประทาน”

ปฐมกาล 3:9-13

ในตอนนี้ชายคนนั้นจะไม่รับผิดชอบต่อการกระทำของเขาเอง กลับกันเขาโทษหญิงอีกคน และแม้แต่โทษพระเจ้าที่ส่งผู้หญิงคนนั้นมากับเขา หญิงก็ได้กล่าวโทษงู ดังนั้นจากการไม่เชื่อฟังครั้งแรกนี้จึงเกิดพิษสามประการของโมหะ, ราคะและโทสะ จากพวกเขาเริ่มกิเลสเช่นการปฏิเสธความรับผิดชอบและการกล่าวโทษผู้อื่น ความอยากหรือตัณหาก็ถูกปลดปล่อยออกมาเช่นกัน

บทความนี้ตรวจสอบอักษรภาษาจีนเพื่อดูหลักฐานว่าเหตุการณ์นี้เกิดขึ้นในประวัติศาสตร์

การตอบโต้ตรีวิษที่ถูกปล่อยออกมา

เมื่อมาถึงจุดนี้ ดูเหมือนว่าปีศาจที่เป็นปฏิปักษ์ได้ชนะต่อพระเจ้าผู้สร้าง พิษของกิเลสถูกปลดปล่อยสู่โลกอันเงียบสงบ จากการปลดปล่อยกิเลสครั้งแรกในสวนและจากการตอบสนองสองอย่างที่แนะนำโดยพระเจ้าผู้สร้าง วัฏจักรทั้งหมดของสังสารวัฏก็ปรากฏขึ้น แต่เราจะมองเห็นทางแห่งความหลุดพ้นด้วย เราจะดูว่าพระเจ้าผู้สร้างจะตอบสนองอย่างไรต่อมนุษย์และต่อมารผู้เป็นปฏิปักษ์ของพระองค์ด้วย เราเริ่มต้นด้วยสิ่งที่พระเจ้าผู้สร้างทำกับจักรวาลที่นี่ ต่อมาเราได้เห็นการตอบสนองของพระองค์ต่อคำปฏิปักษ์ของพระองค์